Του νεκρού αδελφού
Παραλογές
Οι παραλογές είναι διηγηματικά τραγούδια, όπου το επικό στοιχείο αναμειγνύεται με το λυρικό και το δραματικό. Αφηγούνται τις δραματικές κυρίως περιπέτειες της ανθρώπινης ζωής με τον τρόπο των παραμυθιών. Οι υποθέσεις των παραλογών άλλοτε στηρίζονται σε λαϊκές παραδόσεις μας, κι άλλοτε πάλι μας φαίνονται τελείως φανταστικές.
Τρεις είναι οι κυριότερες πηγές από τις οποίες αντλούνται οι υποθέσεις τους
• από αρχαίους μύθους και παραδόσεις σχετικές με αγίους, δράκους, στοιχεία, βασιλιάδες και πρίγκιπες, δαιμονικές μορφές και άλλα δημιουργήματα της λαϊκής φαντασίας. (Οι ωραιότερες και πιο διαδεδομένες από την ομάδα αυτή είναι “Του νεκρού αδελφού” και “Του γιοφυριού της Άρτας”, όπου κυριαρχεί το τραγικό στοιχείο).
• από περιστατικά της κοινωνικής ζωής, τα οποία προκαλούν συγκίνηση στο λαό, όπως είναι οι ερωτικές ή οικογενειακές τραγωδίες (άτυχοι έρωτες, φόνοι, εκδικήσεις, προδοσίες, σκάνδαλα ηθικού περιεχομένου, ναυάγια πλοίων κ.ά.)
• από εθνικές και ιστορικές μνήμες που αναφέρονται σε πολέμους, λεηλασίες, σφαγές κτλ.
Το κυριότερο γνώρισμα της τεχνοτροπίας των παραλογών είναι η δραματοποίηση της αφήγησης, η οποία πετυχαίνεται: α) με το διάλογο ανάμεσα στους πρωταγωνιστές ή σε άλλα πρόσωπα, που μπαίνει συνήθως στα καίρια σημεία της αφήγησης, και β) με τη γρήγορη δράση.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η παραλογή του νεκρού αδελφού ανήκει στις παραλογές που σχετίζονται με τις λαϊκές παραδόσεις και δοξασίες. Το τραγούδι αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα δημιουργήματα της ελληνικής δημοτικής ποίησης και το βρίσκουμε σε διάφορες παραλλαγές στον Ελληνικό χώρο. Είναι γραμμένο σε πυκνό και λιτό λόγο. Το μέτρο των στίχων είναι ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο. Ο κάθε στίχος χωρίζεται σε δύο ημιστίχια: ένα οκτασύλλαβο και ένα επτασύλλαβο. Π.χ. στ.1: Μάνα με τους εννιά σου γιους / και με τη μια σου κόρη. Οι στίχοι του ποιήματος δε χαρακτηρίζονται από ομοιοκαταληξία.
ΓΛΩΣΣΙΚΑ - ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ
• ήλιος δε σου την είδε = Με τη φράση αυτή δηλώνεται η φροντίδα της οικογένειας για την τιμή, ασφάλεια και ομορφιά της κόρης.
• προξενητάδες = Ο θεσμός του προξενιού, δηλ. του συνοικεσίου ήταν καθιερωμένος στον Ελληνικό χώρο. Οι προξενητάδες ήταν τα πρόσωπα που μεσολαβούσαν για τη σύναψη ενός γάμου.
• Βαβυλώνα = Πρωτεύουσα της Βαβυλωνίας. `Ηταν χτισμένη πάνω στην αριστερή όχθη του ποταμού Ευφράτη. Οι Βαβυλώνιοι στην αρχαιότητα είχαν αναπτύξει σπουδαίο πολιτισμό και είχαν αποκτήσει πολύ πλούτο. Γνωστοί είναι οι κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας, που θεωρούνταν ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου.
• Κριτής = εγγυητής
• ανέσπα τα μαλλιά της = Τρόπος με τον οποίο οι γυναίκες εκδήλωναν τον πόνο τους.
• κατάρα = ευχή με αρνητικό περιεχόμενο. Η κατάρα εκτοξεύεται ενάντια σε κάποιον για να του συμβεί κάτι κακό.
•
ΔΟΜΗ
Το ποίημα χωρίζεται σε οκτώ ενότητες:
• 1η Ενότητα στ.1-5: Η οικογένεια και η ομορφιά της κόρης.
• 2η Ενότητα στ.6-17: Οι προξενητάδες, το οικογενειακό συμβούλιο, η διχογνωμία, ο όρκος του Κωνσταντίνου και η επικράτηση της γνώμης του να παντρευτεί η Αρετή στα ξένα.
• 3η Ενότητα στ.18-28: Το θανατικό, ο θρήνος της μάνας, οι κατάρες της μάνας προς τον Κωνσταντίνο που δεν κράτησε τον όρκο του.
• 4η Ενότητα στ.29-32: Η νεκρανάσταση του Κωνσταντίνου και η εκπλήρωση του όρκου.
• 5η Ενότητα στ.33-41: Η άφιξη του Κωνσταντίνου στη Βαβυλώνα, η συνάντηση με την Αρετή.
• 6η Ενότητα στ.42-65: Διάλογος ανάμεσα στα πουλιά, την Αρετή και τον Κωνσταντίνο.
• 7η Ενότητα στ.66-8: Η άφιξη στο χωριό τους, η εξαφάνιση του Κωνσταντίνου, η αναγνώριση μάνας και κόρης.
• 8η Ενότητα στ.8: Η υπέρτατη χαρά των δυο γυναικών σφραγίζεται με το θάνατο.
ΑΝΑΛΥΣΗ - ΕΡΜΗΝΕΙΑ
Τα βασικά θέματα της παραλογής αυτής είναι:
1. οι δεσμοί της οικογένειας,
2. ο θεσμός του γάμου,
3. η μοίρα,
4. ο ξενιτεμός,
5. η δύναμη της κατάρας,
6. ο θάνατος και
7. η μεταβολή της τύχης.

Το ποίημα αρχίζει με την εικόνα της ευτυχισμένης οικογένειας. Τα μέλη που αποτελούν την οικογένεια αυτή είναι έντεκα: η μάνα, οι εννέα γιοι και η μονάκριβη κόρη. Δεν γίνεται καθόλου αναφορά στον πατέρα. Προφανώς να έχει πεθάνει. Το ενδιαφέρον των πρώτων στίχων εστιάζεται στην εξαιρετική ομορφιά της κόρης, η οποία προς το παρόν μένει ανώνυμη. Η ομορφιά της κόρης είναι η αιτία για την οποία καταφθάνουν προξενητάδες από τη Βαβυλώνα για να την πάρουν στα ξένα. Τώρα η κόρη αποχτά το όνομα της: Αρετή, διότι θα αποτελέσει σημαντικό παράγοντα στην εξέλιξη του ποιήματος.

Εισάγεται λοιπόν και το στοιχείο του γάμου, το οποίο συνδέεται στενά με τον ξενιτεμό της κόρης. Η ευτυχία της οικογένειας αναταράζεται. Το οικογενειακό συμβούλιο συσκέπτεται. Άλλοι αποφασίζουν για τη μοίρα της κόρης, η ίδια δεν έχει γνώμη. Οι γνώμες διχάζονται. Οι οχτώ γιοι και η μάνα δε θέλουν να δώσουν την κόρη σε αντίθεση με τον Κωνσταντίνο, ο οποίος θέλει να τη δώσει. Ο διάλογος Κωνσταντίνου και μάνας κάνει τη σκηνή πολύ παραστατική. Δίνονται άμεσα τα επιχειρήματα του γιου και οι δισταγμοί της μάνας. Ο καθένας σκέφτεται το δικό του συμφέρον. Ο Κωνσταντίνος, ο οποίος είναι ταξιδευτής, θέλει να έχει κάποιον δικό του στα ξένα. Η μάνα από την άλλη, στηρίζεται πάνω στην κόρη για τις δύσκολες ώρες. Τελικά θα επικρατήσει η γνώμη του Κωνσταντίνου, ο οποίος είναι πιθανότατα ή ο μικρότερος γιος και ο αγαπημένος της μάνας ή ο μεγαλύτερος που έχει πάρει τη θέση του πατέρα.

Ο Κωνσταντίνος ορκίζεται στον ουρανό και στους αγίους ότι αν έρθει μια δύσκολη στιγμή, όπως αποφαίνεται η μάνα, αυτός θα πάει και θα φέρει την Αρετή κοντά στη μητέρα της. Ο όρκος αυτός είναι ιερός και δένει τον Κωνσταντίνο με την εκτέλεση των καθηκόντων του. Η δύναμη του όρκου είναι πολύ μεγάλη. Εάν ο όρκος δεν εκπληρωθεί τότε κλονίζονται οι αξίες που μπήκαν εγγυητές για την τήρηση του.

Αφού πέρασε αρκετός καιρός, έπεσε στην οικογένεια θανατικό και τα εννέα αδέρφια πέθαναν. Τότε η μάνα απόμεινε μοναχή, αφού η μοναχοκόρη της η Αρετή ήταν παντρεμένη στα ξένα. Η μάνα κλαίει και θρηνεί σ' όλα τα μνήματα. Στο μνήμα όμως του Κωνσταντίνου τον οποίο θεωρεί υπεύθυνο για την ερημιά και την κατάντια της, οδύρεται, μαλλιοτραβιέται και τον αναθεματίζει. Ο μονόλογος της μάνας πάνω στο μνήμα, σε χρόνο παρατατικό είναι ένα ανακάλεσμα του νεκρού. Τον καλεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του.

Τότε ο Κωνσταντίνος ανασταίνεται για να εκτελέσει την υπόσχεση του. Η νεκρανάσταση του Κωνσταντίνου παρόλο που εντάσσεται σ' ένα χώρο υπερφυσικό γίνεται με τρόπο εντελώς φυσικό. Ο Κωνσταντίνος βγαίνει από τον τάφο, καβαλικεύει το άλογο του και ξεκινά για τη Βαβυλώνα, για να φέρει πίσω την κόρη. Η ιδέα της ανάστασης των νεκρών συνδέεται συνήθως με κάτι κακό. Ο νεκρός βγαίνει από το μνήμα για να πάρει εκδίκηση. Ο Κωνσταντίνος όμως, στην παραλογή ανασταίνεται για να εκτελέσει ένα καλό σκοπό, μια υπόσχεση που είχε δώσει παλιά.

Ο Κωνσταντίνος φθάνει στην Αρετή. Τώρα η αφήγηση μπαίνει σε χρόνο ενεστώτα, για να ζωντανέψει τη σκηνή. Ένας διάλογος αναπτύσσεται ανάμεσα στα δυο αδέλφια. Ένας διάλογος περιττός γιατί τα άστοχα ερωτήματα της Αρετής παραμένουν αναπάντητα. Σκοπός του διαλόγου είναι η επιβράδυνση της υπόθεσης και η αύξηση της αγωνίας.

Την ανεβάζει λοιπόν στο άλογο του και ξεκινούν. Στο δρόμο τα πουλιά βλέπουν το παράξενο ζευγάρι με έκπληξη, θαυμασμό και απορία. Παίρνουν ανθρώπινη μιλιά και εκφράζουν την απορία τους. Τα λόγια των πουλιών επαναλαμβάνονται σαν ερωτήματα από την Αρετή προς τον αδελφό της. Όμως ο Κωνσταντίνος δεν της αποκαλύπτει την αλήθεια, αλλά βρίσκει διάφορες παραπλανητικές απαντήσεις. Η Αρετή, όμως, υποψιάζεται την αλήθεια. Και ο διάλογος αυτός επιβραδύνει την υπόθεση.

Η αφήγηση συνεχίζεται σε χρόνο ενεστώτα. Τα δύο αδέλφια φθάνουν μπροστά από την εκκλησία. Ο νεκρός Κωνσταντίνος εξαφανίζεται. Μπορούμε να δώσουμε δύο ερμηνείες: είτε γιατί οι "δαίμονες" εξαφανίζονται μπροστά στα σύμβολα της θρησκείας, είτε γιατί έχει εκτελέσει πια την υπόσχεση του. Η Αρετή τώρα καταλαβαίνει. Βλέπει το ερημωμένο σπίτι. Χτυπάει την πόρτα και ακούει την απελπισμένη φωνή της μητέρας της. Η Αρετή της αναγγέλλει την άφιξη της και γίνεται η αναγνώριση. Οι δυο γυναίκες αγκαλιάζονται γεμάτες χαρά και συγκίνηση. Η χαρά όμως αυτή δεν κρατάει για πολύ. Ο θάνατος θα έρθει να πάρει τη θέση της.

Το θέμα του θανάτου κυριαρχεί σε όλο το τραγούδι. Καθορίζει την εξέλιξη της υπόθεσης. Από την αρχή κιόλας θα έρθει να αναστατώσει και να καταστρέψει την ευτυχία της οικογένειας. Στο τέλος του ποιήματος δεν απομένει απολύτως τίποτε από την οικογένεια αυτή.

ΙΔΕΕΣ
• Οι ισχυροί δεσμοί της οικογένειας φέρνουν την ευτυχία. Η ευτυχία αυτή μπορεί να καταστραφεί μόνο με το θάνατο.
• Η μοίρα της κόρης καθορίζεται από τα μέλη της οικογένειας της.
• Ο ξενιτεμός πρέπει να αποφεύγεται, διότι τις περισσότερες φορές προκαλεί δυστυχία.
• Ο όρκος έχει μεγάλη δύναμη.
• Ο θάνατος μπορεί να μεταβάλει τα πάντα.











ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
(Από «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Α΄ Λυκείου, σελ. 24-25)
1. Ποιες σκέψεις και διαθέσεις σας υποβάλλουν οι επτά πρώτοι στίχοι;
Μέσα από τους επτά πρώτους στίχους μπορούμε να συμπεράνουμε πως λειτουργούσε ο θεσμός της οικογένειας. Είναι εμφανές ότι μόνο τα αρσενικά παιδιά έχουν τη δυνατότητα να φέρουν γνώμη. Στην προκειμένη περίπτωση καταφθάνουν προξενητάδες από τη Βαβυλώνα για να ζητήσουν την κόρη σε γάμο. `Αλλοι είναι, όμως, αυτοί που θα αποφασίσουν για τη μοίρα της κοπέλας, της ίδιας δεν της πέφτει λόγος. Είναι χαρακτηριστικό του λαού η οικογένεια να αποτελείται από πολλά μέλη και οι άντρες να θεωρούνται οι στύλοι του σπιτιού. Τις γυναίκες τις φρόντιζαν έτσι ώστε να διατηρούν την τιμή τους και το καλό τους όνομα. Οι γυναίκες δεν έβγαιναν συχνά έξω από το σπίτι, αλλά ασχολούνταν με δουλειές του σπιτιού. Είναι ολοφάνερη η υποτίμηση της κοινωνίας προς τις γυναίκες. Παρόλα αυτά μας δίνεται η εικόνα μιας ευτυχισμένης οικογένειας, η οποία κερδίζει από την πρώτη στιγμή τη συμπάθεια μας.
2. Τι φανερώνει η συζήτηση στο οικογενειακό συμβούλιο (α) για τον τύπο της οικογένειας και (β) για τις αντιλήψεις των μελών της οικογένειας;
(α) Η συζήτηση στο οικογενειακό συμβούλιο φανερώνει το δημοκρατικό χαρακτήρα της οικογένειας. Έχουν όλοι-εκτός βέβαια από την ίδια την κόρη, της οποίας η γυναικεία φύση δεν της επιτρέπει να έχει λόγο-το δικαίωμα να εκφέρουν γνώμη για το θέμα.
(β) Οι αντιλήψεις της οικογένειας για τη θέση της γυναίκας είναι φανερές, εφόσον δεν έχει το δικαίωμα να εκφέρει γνώμη για κάτι που αφορά την ίδια. Επίσης βλέπουμε ότι η μοίρα της κοπέλας καθορίζεται ανάλογα με τα συμφέροντα της οικογένειας. Ο Κωνσταντίνος που είναι ταξιδευτής θέλει να παντρέψει την αδελφή του στην ξενιτιά για να έχει ο ίδιος δικούς του ανθρώπους στα ξένα. Η μάνα, από την άλλη, σκέφτεται ότι αν φύγει η κόρη της μακριά δεν θα έχει κανένα κοντά της αν συμβεί κάτι κακό.
3. Ποιος ο ρόλος του όρκου μέσα στο τραγούδι;
Ο όρκος κατέχει κεντρική θέση μέσα στο ποίημα. Καθορίζει την εξέλιξη της υπόθεσης. Με τον όρκο του ο Κωνσταντίνος κατορθώνει να επικρατήσει στο οικογενειακό συμβούλιο η δική του άποψη και έτσι η Αρετή παντρεύεται στα ξένα. Ο όρκος επομένως καθορίζει τη μοίρα της κόρης. Στη συνέχεια, μετά το θανατικό που πέφτει στην οικογένεια, ο όρκος προκαλεί το ανακάλεσμα και την ανάσταση του Κωνσταντίνου ο οποίος έρχεται για να εκπληρώσει την υπόσχεση του.
4. Ποια σημάδια βοηθούν την Αρετή να συνειδητοποιήσει σταδιακά ότι ο αδελφός της είναι πεθαμένος;
Η Αρετή συνειδητοποιεί σιγά-σιγά ότι ο αδελφός της είναι νεκρός. Τα σημάδια που βοηθούν είναι:
• ο θαυμασμός, η απορία και τα λόγια των πουλιών.
• η μυρωδιά από λιβάνι, που αναδύεται από το νεκρό.
• το ότι ο αδελφός της έχει χάσει τα μαλλιά του, το μουστάκι του και γενικότερα την ομορφιά του.
• η εξαφάνιση του νεκρού αδελφού της μπροστά στην εκκλησία του χωριού, το βρόντημα της πλάκας και το βουητό του χώματος.
5. Το τραγούδι κινείται ανάμεσα σε δύο κόσμους. τον κόσμο του πραγματικού και τον κόσμο του φανταστικού. Να βρείτε πώς συνυφαίνονται οι δυο αυτοί κόσμοι, αφού επισημάνετε τα σχετικά χωρία.
Το τραγούδι κινείται στον κόσμο του πραγματικού μέχρι και το στίχο 28. Έπειτα περνούμε στο χώρο του υπερφυσικού μ' έναν τρόπο εντελώς φυσικό: "Από το μυριανάθεμα … να της τη φέρει". Ο Κωνσταντίνος ανασταίνεται από τις κατάρες της μάνας. Σηκώνεται από το μνήμα για να εκπληρώσει τον όρκο του. Το τραγούδι θα συνεχίσει να κινείται στο χώρο του φανταστικού μέχρι και το στίχο 68. Μέσα σ' αυτούς του στίχους βλέπουμε με την ίδια φυσικότητα τα πουλιά να αποκτούν μιλιά και να απορούν με όσα βλέπουν: "ποιος είδε κόρην όμορφην να σέρνει ο πεθαμένος", "Δεν είναι κρίμα … τους αποθαμένους! ", "για ιδές … ο πεθαμένος!". Οι απαντήσεις όμως του Κωνσταντίνου επικαλούνται την πραγματικότητα: "Απρίλης … φωλεύουν", "εχτές βραδίς … λιβάνι", "Έχω καιρό … τα μαλλιά μου". Από το στίχο 69 το τραγούδι κινείται και πάλι στο χώρο του πραγματικού.
6. Από τα στοιχεία του τραγουδιού να βρείτε μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά των παραλόγων, ως προς το θέμα και τη μορφολογία.
Όσον αφορά το θέμα είναι βασικό χαρακτηριστικό των παραλογών να έχουν δραματικό περιεχόμενο. Επίσης είναι χαρακτηριστικό να περιέχουν λαϊκές δοξασίες και μύθους που προέρχονται από τα πολύ παλιά χρόνια. Όσον αφορά τη μορφή είναι χαρακτηριστικό των παραλογών να μοιάζουν με παραμύθια και να έχουν πυκνή δράση. Επίσης σημαντική είναι η αφήγηση και η θεατρικότητα.]
7. Διαβάστε το «ανακάλεµα» στους Πέρσες του Αισχύλου (στ. 628-680) και συγκρίνετέ το µε τους στίχους 22-29 του τραγουδιού αυτού. Ας σημειωθεί ότι «ανακάλεµα» ονόμαζαν το κάλεσμα µε ένα ορισμένο τρόπο του νεκρού να βγει απ' τον τάφο του και να συμπαρασταθεί στους ζωντανούς σε στιγμές δύσκολες.
Στο απόσπασμα 628-680 από τους Πέρσες του Αισχύλου που θα διαβάσετε στη συνέχεια είναι «ανακάλεµα». Σ’ αυτό ο χορός των Περσών γερό¬ντων, συντριµµένος από τη συμφορά που έπαθε ο Ξέρξης και ο Περσικός στρατός στη Σαλαµίνα, επικαλείται, ύστερα από προτροπή και της Βασίλισσας, το πνεύμα του νεκρού Δαρείου, για να βοηθήσει την κατάσταση. Έτσι η οµοιότητα µε τους στίχους 22-29 είναι πραγματική. Υπάρχει όμως και μια ουσιαστική διαφορά. Στους Πέρσες ο χορός ζητάει από το θεό τον Άδη (Αιδωνέα) να αφήσει την ψυχή του Δαρείου να ανεβεί στο φως και από την ίδια την ψυχή τού Δαρείου να θελήσει να ανεβεί και να βοηθήσει, ενώ στην παραλογή το ανακάλεμα είναι απαίτηση και οργισμένη υπόμνηση. Είναι υποχρεωμένος ν' ανεβεί για να εκπληρώσει τον όρκο του. Από τον τάφο δεν τον σηκώνουν οι παρακλήσεις αλλά το μυριανάθεμα και η κατάρα της μάνας.

Η συγκυρία

Βρισκόμαστε στις αρχές του νέου σχολικού έτους και έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθούμε ή και να συμμετέχουμε-με τον ένα ή τον άλλο τρόπο-στις τρέχουσες εξελίξεις που σημειώνονται στην Κύπρο, σε μια συγκυρία, στην οποία κυριαρχούν δύο ζητήματα. Από τη μια, τα «προβλήματα» του σχολείου που σχεδόν «εθιμοτυπικά» αναδεικνύονται κάθε φορά με την έναρξη του σχολικού έτους (επάρκεια αιθουσών, έγκαιρη διάθεση βιβλίων, ελλείψεις, κ.α.). Από την άλλη, η διαδικασία των συνομιλιών για αναζήτηση « δίκαιης και βιώσιμης λύσης» του Κυπριακού, στο πλαίσιο της πολιτικής επιλογής που έχει γίνει από τον πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας για «ειρηνική λύση»,την «αποκατάσταση των βασικών ελευθεριών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όλων των Κυπρίων» και την «πολιτική ισότητα των δύο κοινοτήτων». Πρόκειται για μια επιλογή που έχει εξασφαλίσει ευρεία αποδοχή, συναίνεση και υποστήριξη από την πλευρά όλων σχεδόν των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων.



Η συγκεκριμένη συγκυρία προσφέρεται για να σχολιάσουμε τη θέση ότι η άσκηση εκπαιδευτικής πολιτικής δε μπορεί να είναι αποκομμένη από τις πολιτικές που ασκούνται σε άλλα πεδία (οικονομική, κοινωνική, εξωτερική, κ.α.). Μόνο έτσι η εκπαιδευτική πολιτική γίνεται κινητήρια δύναμη και μοχλός για τη διαμόρφωση και την άσκηση ευρύτερης κοινωνικής και οικονομικής πολιτικής. Αυτό σημαίνει ότι συστηματικά συνδέουμε τις επιμέρους πολιτικές ώστε να συγκροτούν ενιαίο πλαίσιο αρχών και πρακτικών που με όρους συμπληρωματικότητας να προσδίδουν στα επιμέρους μέτρα προστιθέμενη αξία. Να το πούμε αλλιώς: το Κυπριακό συνδέεται άμεσα με τα εκπαιδευτικά και οι επιλογές για επιδίωξη «δίκαιης και βιώσιμης λύσης του Κυπριακού» προϋποθέτουν τη στράτευση και ενεργοποίηση των κρατικών ιδεολογικών μηχανισμών, όπως είναι τα σχολεία. Αυτό σημαίνει ότι η αναζήτηση δίκαιης λύσης δεν είναι απλώς υπόθεση της «διπλωματίας»,των διαβουλεύσεων του Προέδρου της Δημοκρατίας και της παρέμβασης διεθνών οργανισμών. Τα σχολεία , με τη μορφή και το περιεχόμενο των εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, με το σύνολο των εμπλεκομένων φορέων, καλούνται να αναπτύξουν «εσωτερική εκπαιδευτική πολιτική» που να αποτυπώνει και να αντανακλά τις συνιστώσες της εξωτερικής εκπαιδευτικής πολιτικής που ασκείται στο Κυπριακό. Όσο τα σχολεία μένουν «ουδέτερα» ή τηρούν «στάση αναμονής» ή διαιωνίζουν εκπαιδευτικές πρακτικές που δεν προωθούν την ειρηνική συμβίωση, την αλληλεγγύη, τον αλληλοσεβασμό και την ισότιμη συνεργασία ελληνοκυπρίων και τουρκοκυπρίων ουσιαστικά αντιστρατεύονται την επιλογή για «δίκαιη και βιώσιμη λύση».Στην Κύπρο, ακούγονται ορισμένες φωνές που προτείνουν ως επιλογή την «απόσταση»(:μακριά η εκπαίδευση από την πολιτική) ή μια «στάση αναμονής» σε σχέση με τις διαδικασίες «επίλυσης του Κυπριακού». Μια τέτοια επιλογή δεν είναι, βέβαια, ουδέτερη, μια και αυτή δεν ευνοεί την ανάπτυξη πειστικών, ολοκληρωμένων και συγκροτημένων πολιτικών «επαναπροσέγγισης».



Μια εκπαιδευτική πολιτική με βασική συνιστώσα την «επαναπροσέγγιση»,στη συγκεκριμένη συγκυρία, αποκτάει, τα χαρακτηριστικά ριζοσπαστικής προοδευτικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης ,όταν οι διακηρύξεις γίνονται «υλική» δύναμη και αποτυπώνονται με συστηματικό τρόπο τόσο στη μορφή όσο και στο περιεχόμενο των επιμέρους εκπαιδευτικών μέτρων. Από αυτή την άποψη ,η εγκύκλιος που έχει απευθύνει το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, με στόχο την «Καλλιέργεια κουλτούρας ειρηνικής συμβίωσης, αμοιβαίου σεβασμού και συνεργασίας Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων με στόχο την απαλλαγή από την κατοχή και την επανένωση της πατρίδας και του λαού μας» έρχεται για να υπογραμμίσει με τον πιο πειστικό τρόπο τη διαλεκτική σύνδεση του Κυπριακού και με τα Εκπαιδευτικά. Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να αναπτύξουν ειδικές ενδοσχολικές και εξωσχολικές δραστηριότητες (εργασίες, εκδηλώσεις, συναντήσεις, διδασκαλία επιλεγμένων, κ.α.) για την προώθηση του συγκεκριμένου στόχου. Όπως, πολύ χαρακτηριστικά, υποστηρίζεται από πολλούς "ριζοσπάστες" παιδαγωγούς, το ζητούμενο, σε κάθε περίπτωση, είναι η υποστήριξη των εκπαιδευτικών ώστε να συνδέουν τον παιδαγωγικό τους λόγο και την εκπαιδευτική τους πράξη με την κοινωνικοπολιτική παρέμβαση και την κοινωνική πάλη για αλλαγή εκπαίδευσης και κοινωνίας .Σε μια τέτοια περίπτωση, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ευαισθητοποίηση των εκπαιδευτικών ώστε να είναι σε θέση να κάνουν συνειδητές επιλογές, αφού εξετάζουν τόσο τις αφετηρίες, τους σκοπούς και τις προεκτάσεις της πράξης τους όσο και τους υλικούς και ιδεολογικούς όρους που κυριαρχούν στην αίθουσα διδασκαλίας, στο σχολείο και στην κοινωνία.



Εναρμόνιση και επαναπροσέγγιση

Με την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η εκπαιδευτική πολιτική καλείται να αποκτήσει τον ευρωπαϊκό της προσανατολισμό. Oι εκπαιδευτικές πολιτικές των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, φαίνεται ότι σιγά-σιγά εγγράφουν τάσεις για ενιαία ευρωπαϊκή εκπαιδευτική πολιτική. Παρά τις διαφορές τους, και με όλες τις αντιφάσεις, τις εξάρσεις επιτάχυνσης ή ασυνέχειας, τις αναστολές και τις αναιρέσεις, συμμετέχουν σε ένα πρωτοφανή, για την ιστορία της εκπαίδευσης, σχεδιασμό εναρμόνισης που συνδέεται με μια μορφή θεσμικής διεθνοποίησης της εκπαίδευσης. Με πολιτικές υποστήριξης, συμπλήρωσης και επικουρικότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και γενικότερα σε μια Ευρώπη που αλλάζει, δρομολογούνται εξελίξεις που συνδέονται με το τέλος του μονοπωλίου του έθνους-κράτους και που αναδεικνύουν τάσεις ομοιοτροπίας και εναρμόνισης στην εκπαιδευτική πολιτική των κρατών- μελών.



Η κυπριακή εκπαίδευση καλείται να δώσει τη δική της εκδοχή "ευρωπαϊκού προσανατολισμού», βάζοντας στο επίκεντρο σημαντικά πολιτικά ερωτήματα που αναφέρονται στην κυριαρχία ενός νέου ευρωκεντρισμού, νέων μορφών ανισότητας και διακρίσεων, στην κυριαρχία ορισμένων πολιτισμικών αγαθών, τη διείσδυση των "δυνάμεων" της αγοράς στην εκπαίδευση κ. α.. Σε συνδυασμό με αυτά, η κυπριακή εκπαίδευση καλείται να δώσει ολοκληρωμένη και αποτελεσματική «ευρωπαϊκή» απάντηση στην πολιτική «επαναπροσέγγισης» που να υποστηρίζει την επίλυση του «κυπριακού» και την ειρηνική συμβίωση των δύο κοινοτήτων.



Κάτω από αυτές τις προϋποθέσεις, όσοι ασκούν εκπαιδευτική πολιτική καλούνται να εξετάζουν το βαθμό στον οποίο η επιλογή της εναρμόνισης συνδέεται με ουσιαστική μεταλλαγή των εσωτερικών δομών και του περιεχομένου της εκπαίδευσης και να αποφεύγονται μέτρα μηχανιστικής προσκόλλησης στην τροχιά της λεγόμενης εναρμόνισης. Η επιλογή της ευρωπαϊκής εναρμόνισης είναι αρκετά σύνθετη διαδικασία και από ο τι φαίνεται δεν προκαλεί ιδιαίτερη ανησυχία. Έχει εξασφαλισμένη ευρεία συναίνεση. Γιατί άραγε η εκπαιδευτική πολιτική της «επαναπροσέγγισης» προκαλεί κραδασμούς; Εδώ διαφαίνεται μια θεμελιακή αντίφαση. Είναι βέβαιο πως όσοι αντιτίθενται στο στόχο της συμφιλίωσης μέσα και από την εκπαίδευση συμβάλλουν σε μια ιδιότυπη ιδεολογική ρύπανση:«η σχολική ιστορία έχει γραφεί και μία είναι η τελεσίδικη εκδοχή της»,κ.α.. Αυτό εμποδίζει την προώθηση των στόχων της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που εμπεριέχει ως δομικά της στοιχεία την «ειρηνική συμβίωση»,τη «συνεργασία» και τον «αμοιβαίο σεβασμό» ανάμεσα σε ελληνοκύπριους και τουρκοκύπριους.

Θα υποστηρίζαμε ότι η επιλογή της ευρωπαϊκής εναρμόνισης εμπεριέχει ως δομικό της στοιχείο την πολιτική της επαναπροσέγγισης και μέσα από την εκπαίδευση. Δεν είναι δυνατή η άσκηση εκπαιδευτικής πολιτικής με αρχές εναρμόνισης και επαναπροσέγγισης, χωρίς την προώθηση συγκεκριμένων επεξεργασμένων, θεμελιωμένων και έγκυρων προτάσεων που να λαμβάνουν υπόψη τη συνύπαρξη και την ειρηνική συμβίωση δυο εθνικών κοινοτήτων (Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι), άλλων κοινοτήτων (Μαρωνίτες , Αρμένιοι και Λατίνοι) και άλλων πολιτισμικών ομάδων(μετανάστες, τσιγγάνοι, κ.α.). Πρακτικές αδράνειας, σιωπής, απόσυρσης, συλλογικής αδιαφορίας ή παθητικής άρνησης στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού συστήματος, των τοπικών κοινωνιών και της τοπικής αυτοδιοίκησης δεν προσφέρονται για την ανάπτυξη κοινωνικής αλληλεγγύης και σύσφιξης των σχέσεων και για την προώθηση αρχών κοινωνικής δικαιoσύνης , αλληλεγγύης, σεβασμού και ισοτιμίας στο σχολείο και στην κοινωνία. Δεν ξέρω Τζούντο, αλλά καταλαβαίνω πως αρχή του είναι ότι ο καθένας από τους συμμετέχοντες ξεκινάει από την παραδοχή ότι ο «άλλος» διαθέτει δύναμη, ενέργεια και τεχνική. Αυτά τα αξιοποιεί συμπληρωματικά με τη δική του. Δεν είναι πως χωρίς τον «άλλο» δεν θα είχε «αντίπαλο»... Είναι που χωρίς την ισοτιμία του άλλου δεν μπορεί να αναπτύξει τις δικές του ικανότητες και ποιότητες!



Μια πραγματική ιστορία:



Η Άννα, νεοδιόριστη νηπιαγωγός, καλείται να παρουσιαστεί και να αναλάβει «υπηρεσία» σε νηπιαγωγείο σε ένα απομακρυσμένο χωριό στην Ελλάδα. Δευτέρα πρωί, πηγαίνει στο νηπιαγωγείο και αρχίζει να ξεδιπλώνει τις παιδαγωγικές της ιδέες. Μετά από δύο ολόκληρες εβδομάδες δεν είχε καταφέρει να πείσει τα 5 νήπια που είχε να παίξουν ομαδικά παιγνίδια και άλλες ομαδικές δραστηριότητες. Άρχισε να ανησυχεί για την επάρκειά της και τα «παιδαγωγικά» που παρακολούθησε στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών της Αθήνας! Δε μπορούσε να εξηγήσει τι συνέβαινε! Τα μεσημέρια μετακινούνταν προς ένα γειτονικό «κεφαλοχώρι» όπου αποφάσισε να μένει τα βράδια. Μια ημέρα, καθώς περιφερόταν στους δρόμους του μικρού χωριού, διαπίστωσε με έκπληξη ότι στο χωριό υπήρχαν δυο νεκροταφεία( «μπλε» και κόκκινο»)! Το διερεύνησε το ζήτημα και της έδωσαν την εξήγηση ότι τα δυο νεκροταφεία αποτύπωναν παλαιές μετεμφυλιακές έριδες που επιβίωναν ακόμη σε εκείνο το μικρό χωριό. Έτσι, έγινε σιγά-σιγά μια νηπιαγωγός ενημερωμένη γύρω από την ιστορία του μικρού χωριού και του νηπιαγωγείου κι άρχισε να σχεδιάζει ένα ουσιαστικό πλάνο παιδαγωγικής παρέμβασης για επαναπροσέγγιση γονέων , κηδεμόνων και νηπίων.

Η μικρή ιστορία δείχνουν το δρόμο που έχουν να κάνουν οι ελληνοκύπριοι και τουρκοκύπριοι εκπαιδευτικοί. Σε όλη αυτή την υπόθεση , ας μη ξεχνάμε, πως αυτού του είδους οι πρωτοβουλίες για «δίκαιη και βιώσιμη λύση» του Κυπριακού και για επαναπροσέγγιση «βαδίζουν αργά», εκτός και αν η κοινωνική δυναμική τις επιταχύνει



Στη σημερινή συγκυρία, φαίνεται ότι ο Υπουργός Παιδείας και όσοι εργάζονται στη Μονάδα Υποστήριξης της Εκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης της Κύπρου, το ξέρουν καλά αυτό...




του Γιώργου Μαυρογιώργου

ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΜΑ

Η προσπάθεια αυτή πραγματοποιείται για να βοηθήσει τους μαθητές μου να έχουν άμεση ενημέρωση και πληροφόρηση για τα μαθήματα και το σχολείο.